De nota “Antiqua et Nova” is een document van de Heilige Stoel over de sociale en ethische gevolgen van de artificiële intelligentie (AI). Ze werd gepubliceerd op 28 januari ll. Het gaat om een oproep tot een vernieuwde “wijsheid van het hart” om de uitdagingen die AI biedt te benaderen, zoals paus Franciscus het uitdrukt.
AI en menselijke intelligentie: gelijkenissen en verschillen
Het eerste deel is een kritische analyse van de gelijkenissen en van de verschillen tussen AI en de menselijke intelligentie. Het brengt de filosofische principes naar voren die toelaten onderscheid te makken tussen de rationele persoonlijke en spirituele natuur van het menselijk intellect, van vormen van dierlijke of artificiële “intelligenties” die geen persoonlijk en vrij intellectueel geweten bezitten. Deze nieuwe technologie kan ons helpen nadenken over de specifieke identiteit van de mens en zijn unieke vermogens.
Het menselijk wezen, dat een levende vereniging is van een materieel lichaam en van een geestelijke ziel, geeft blijk van rede, van verstand en van vrije wil, die wezenlijke elementen zijn van zijn persoon. Zijn intellectueel geweten is tegelijkertijd de meest gemeenschappelijke ervaring van de mens en de minst overdraagbare, omdat het intiem persoonlijk is: het “ik” kan niet het “jij” zijn. Dit bewustzijn ligt aan de basis van het moreel geweten en van elke persoonlijke kennis. Het document stelt dat zo een persoonlijk bewustzijn niet herleidbaar is tot de materie. De menselijke persoon is transcendent, dat wil zeggen dat hij de materiële wereld overstijgt dankzij zijn spirituele ziel die, geworteld in zijn lichaam, werkzaam is “aan de horizon tussen de eeuwigheid en de tijd”. Het document kritiseert het reductionisme dat de oorsprong van het menselijk geweten toeschrijft aan zuiver materiële processen. AI kan niet beschouwd worden als een artificiële vorm van het menselijk intellect, maar veeleer als een door de mens gecreëerd instrument.
Het immense belang van AI ligt juist daarin dat ze bedacht is door mensen om hun gedrag te leren en te imiteren, en dus om hen beter te kunnen helpen, en hen soms zelfs te overtreffen in efficiëntie in zijn redeneringen en zijn vermogen van geheugen. Tijdens de leerfase past een AI inderdaad zijn parameters aan om te proberen zo goed mogelijk te slagen in de test van Türing. Deze test verklaart een machine intelligent wanneer haar reacties niet te onderscheiden zijn van typisch menselijke reacties. De huidige AI’s kunnen zelfstandig leren en voortdurend hun berekeningen verfijnen door ze te vergelijken met de enorme stroom aan gegevens en menselijke reacties die ze krijgen. De efficiëntie van AI zal afhangen van de gegevens die zij verzamelt, en van haar vermogens tot behandelen en aanpassen. De ingenieurs en onderzoekers kunnen ze ook met elkaar verbinden om elkaar onderling te ontwikkelen. Daardoor kunnen ze uitmunten in snelheid, continuïteit, geleerdheid, precisie, logica… tenminste in bepaalde gespecialiseerde domeinen. Volgens sommigen zouden de fusies van gespecialiseerde AI het mogelijk maken een GAI, een Globale Artificiële Intelligentie samen te stellen.
De nota erkent overigens in de AI een buitengewoon interactief encyclopedisch hulpmiddel, dat ons kan helpen in bijna alle aspecten van het beheer van de menselijke maatschappij: cultuur, kunst, onderwijs en coaching, transport, visuele, vocale en tekstuele vorming, informatie, industrieel design, vrije tijd, financiën, gezondheid, ecologie, robotica, communicatie, het leger, politiek, staats- of voedselcontrole en zelfs religie (bijvoorbeeld de katholieke AI op www.magisterium.com ). Geïntegreerd in robots kan zij de ondankbaarste taken met groot gemak en doeltreffendheid uitvoeren.
Sociale en ethische dimensies van de AI: creatie, gebruik en controle
In een tweede deel spoort “Antiqua et nova” ons aan tot het hernieuwen van onze “wijsheid van het hart” om de ontwikkeling van AI te geleiden naar een authentieke menselijke vooruitgang, die werkt voor het algemeen welzijn. De nota roept op tot een ethische reflectie over artificiële intelligentie. Ze benadrukt hoe belangrijk het is om AI ten dienste te stellen van de maatschappij zonder het vrije en verantwoordelijke persoonlijk menselijk bewustzijn te vervangen. Ieder product van menselijk genie kan zich richten op positieve of negatieve doelen. De nota benadrukt het respect voor de waardigheid en het welzijn van personen en gemeenschappen, wat wezenlijk deel uitmaakt van de menselijke roeping.
Op zichzelf is de menselijke persoon individueel en onmededeelbaar. Maar hij is ook relationeel, dat wil zeggen sociaal, empathisch en communicatief, in staat zich één te voelen, uit te wisselen, te beminnen, te helpen en te dienen. De menselijke intelligentie heeft als doel de kennis van het ware (onderscheiden van het valse), van de natuur en tenslotte van God, de Waarheid die ons oproept tot het gebruik van onze gepersonifieerde en sociale intelligenties om zijn Schepping en onze maatschappij te bewerken en te vervolmaken. Technologieën, vruchten van het menselijk intellect, weerspiegelen de wereldvisie en waarden van hun makers, gebruikers en regelgevers. Dat geldt ook voor AI. Het is een formidabel instrument, maar kan zich keren tegen de mens wanneer ze gebruikt wordt ten nadele van het algemeen belang. Mensen zijn handelende morele personen verantwoordelijk voor de ontwikkeling en het gebruik van AI, en voor de delegatie van bevoegdheden die ze haar verlenen.
Het document geeft dan meerdere praktische richtlijnen met morele raadgevingen en aanbevelingen tot voorzichtigheid, onder meer:
- Niet te zeer vertrouwen op AI, vooral niet bij belangrijke en vitale beslissingen
- Het respect en de waardigheid van het menselijk leven in de gaten houden
- Het gebruik van AI vermijden voor partijdige, uitsluitende, discriminerende en elitaire doeleinden, voor deloyale concurrentie of voor onrechtmatige en antidemocratische controle.
- Uitsluiten wat de haat en de intolerantie voedt en het delen van degraderende en manipulerende woorden, beelden of video’s vermijden
- Verder gaan dan de eenvoudige overdracht van informatie om door een ethisch gebruik van AI, de kritische geest, emotionele intelligentie, empathie en de oplossing van complexe menselijke problemen te ontwikkelen, door een integrale vorming (intellectueel, psychologisch, cultureel, sociaal, moreel en spiritueel).
Het document wijst ook op verschillende gevaren verbonden aan AI, bijvoorbeeld:
- De vermenselijking of idealisering van AI
- De toenemende psychologische afhankelijkheid van AI en haar schermen
- Het risico van intellectuele of kritische luiheid
- Het groot gevaar op gewenning en idolate verslaving die AI of haar schermen en assistenten vergoddelijkt, vooral bij kinderen en adolescenten
- De beïnvloedende, misleidende en bedrieglijke avatars, geproduceerd door de AI (deepfake en fake news, onrechtmatig gebruik van identiteit, systematisch foute indoctrinatie, enz.).
Tenslotte riskeert een controleverlies op AI een culturele, politieke, sociale en morele chaos te ontketenen. Het document herneemt de eerdere verklaringen van de paus die vroeg om autonome dodelijke wapens uitgerust met AI te verbieden en om de menselijke tegenwoordigheid en factor in beslissingen die door AI ondersteund worden te vergroten. AI zou enkel gebruikt moeten worden om de menselijke intelligentie te vervolledigen en niet om haar te vervangen. Zo een vervanging zou de mensheid tot slaaf maken en zou als “substituut voor God” dienen. Maar AI biedt ook een grote kans om het bewustzijn van een broederlijke mensheid te vergroten.
Philippe Dalleur is priester, doctor ingenieur in Toegepaste Wetenschappen, doctor in Filosofie, Professor aan de Pauselijke Universiteit van het Heilig Kruis (Rome).
Zie ook:
https://didoc.be/artificiele-intelligentie-in-intellectueel-en-creatief-werk-hulpmiddel-of-vervanger
https://didoc.be/chatgpt-verwachtingen-en-illusies
Referenties:
https://opentools.ai/news/vatican-onthult-antiqua-et-nova-een-revolutionair-essay-over-ai-ethiek
https://www.ktotv.com/video/00445782/kunstmatige-intelligentie
https://www.forbes.com/sites/johnwerner/2025/02/02/vatican-releases-antiqua-et-nova-essay-on-ai/
