Wat is een aflaat?

De Kerk is het door God gewild instrument voor ons heil, voor onze bekering. Door de Kerk gaan wij van de dood naar het leven, naar het nieuwe leven van de genade, in Christus. Twee sacramenten worden “sacramenten van de doden” genoemd, juist omdat ze ons van de dood verlossen en ons laten deelhebben aan de verrijzenis van de Heer. Het gaat om het doopsel en het sacrament van verzoening.

In het eerste worden wij gered in het geloof van de Kerk en gezuiverd van de erfzonde (en van onze persoonlijke zonden als wij dit sacrament ontvangen nadat wij tot de jaren van verstand gekomen zijn). In het tweede gaat het om een persoonlijke stap naar bekering, naar zuivering van het hart, waarin wij onze fouten belijden voor God, vergeving vragen en ons voornemen om oprecht te strijden om ons te beteren. Christus vergeeft ons dan door bemiddeling van de priester. Deze legt ons een penitentie op.

Waarom deze penitentie? De Kerk maakt onderscheid tussen de vergeving van de fout en de kwijtschelding van de straf die men voor de fout gekregen heeft. De fout wordt altijd vergeven in elke goed verrichte biecht. En dezelfde biecht heft ook de eeuwige zondestraf op die men eventueel voor een zware zonde opgelopen heeft.

Maar iedere zonde heeft ook een tijdelijke zondestraf voor gevolg. Waarom? Wij vergeten het al te vaak: een fout begaan — de zonde — beledigt niet alleen God en veroorzaakt vaak schade aan anderen, maar daarenboven maakt dit kwaad ons slecht. De zonde veroorzaakt schade in onze innerlijke wereld. Zij veroorzaakt ook schade in de gedachten en het gedrag van de anderen, krachtens de “gemeenschap van de heiligen”, deze mysterieuze solidariteit tussen alle leden van de Kerk, die in Christus een zelfde lichaam vormen zodat de zonden en de verdiensten van de enen een weerslag hebben — negatief of positief — op de anderen (men kan dit “mechanisme” vergelijken met de wet van de communicerende vaten: wanneer een vat gevuld wordt, zal ook het peil in de andere stijgen; als een vat leegloopt, zakt ook het peil van de andere).

Men moet deze beschadigingen herstellen, die als littekens zijn van onze kwetsuren die reeds door de biecht genezen werden. Wij doen dit door de penitentie: zij die ons werd opgelegd door de priester, die in zijn vaderlijke mildheid ons gewoonlijk uitnodigt tot een kort gebed of een klein offer; of de penitentie die ons door de gebeurtenissen (de tegenslagen, het lijden en de beproevingen van het leven) wordt opgelegd en die wij vrijwillig proberen te aanvaarden in vereniging met het lijden en de verlossende dood van Christus; of de penitentie die wij onszelf opleggen door aalmoezen, vasten en gebed (de drie voornaamste werken van boete tijdens de Vasten); en tenslotte de penitentie die wij in het vagevuur zullen ondergaan wanneer wij sterven zonder de hele tijdelijke zondestraf uitgeboet te hebben hier op aarde.

Zo begrijpen wij beter de zin die wij aan het lijden kunnen geven, het positief karakter van de penitentie en het geluk om deze edelmoedig te kunnen beleven hier op aarde: zij draagt bij tot onze innerlijke zuivering en tot onze groeiende vereenzelviging met Christus, en zo tot ons geluk. Zij bespaart ons het lijden van het vagevuur. Tenslotte straalt ze door de gemeenschap van de heiligen af op alle leden van de Kerk.

De volle aflaat is een bijkomende manier die de Kerk ons in haar barmhartigheid biedt om de hele zondestraf die wij hebben verdiend uit te boeten (de gedeeltelijke aflaat heft maar een gedeelte van de zondestraf op). De oneindige schat van verdiensten van Christus, van de Heilige Maagd en van alle heiligen werd aan de Kerk toevertrouwd. Zij deelt het geheel van geestelijke goederen van de gemeenschap van de heiligen uit aan al diegenen die bereid zijn om ze te ontvangen. Zoals paus Franciscus zegt: door de aflaat komt God onze Vader “door de bemiddeling van de Bruid van Christus die de Kerk is, de zondaar die al vergiffenis kreeg tegemoet en bevrijdt hem van wat overblijft van de gevolgen van de zonde, door hem de kracht te geven om in liefde te handelen en te groeien in liefde in plaats van te hervallen in de zonde.” (Bul 22)

Het boetewerk dat door de Kerk gevraagd wordt in het geval van de aflaat ter gelegenheid van het Heilig Jaar, bestaat erin dat men door de “heilige deur” gaat van een jubileumkerk (zie de lijst onderaan). Dat gebaar wordt vergezeld door bepaalde daden die uitdrukking zijn van onze bekering: de biecht (in de dagen die voorafgaan of volgen, ermee rekening houdend dat men in staat van genade moet zijn om door de heilige deur te gaan) — wat natuurlijk veronderstelt dat men elke gehechtheid aan de zonde verwerpt —, de eucharistische communie (indien mogelijk de dag zelf), de geloofsbelijdenis (door bv. een Credo te bidden), het betonen van onze eenheid met het hoofd van de Kerk (door dezelfde dag te bidden voor de intenties van de paus, bv. een Onze Vader en een Weesgegroet).

Wie niet buitenshuis kan gaan, zoals zieken en oudere mensen, zijn vrijgesteld van het gaan door de heilige deur. Gedetineerden ook: het volstaat dat ze naar de kapel van de gevangenis gaan, of zelfs door de deur van hun cel passeren.

Vermits de gemeenschap van de heiligen ook de zielen van het vagevuur betreft (evenals de zaligen in de hemel), kan een aflaat ook toegepast worden als “voorbede” (dat wil zeggen als gebed) voor een overledene, wat een belangrijke daad van naastenliefde is. Men kan daarentegen de aflaat niet toepassen op een andere levende persoon, vermits ieder persoonlijk hier op aarde zijn eigen weg van bekering en boete moet aanvatten.

Stefaan Seminckx is priester, doctor in de geneeskunde en de theologie. Op 1-3-16 werd een kleine wijziging aangebracht aan dit artikel.

Hoe de volle aflaat van het Jaar van de Barmhartigheid in België verkrijgen?

1) door de heilige deur gaan in een van de volgende kerken:

• Bisdom Mechelen-Brussel: Heilig Hartbasiliek in Koekelberg, Sint-Michiels en Sint-Goedelekathedraal in Brussel, collégiale Sainte-Gertrude te Nijvel, basilique Notre-Dame in Basse-Wavre, église Saint-Médard te Geldenaken, Sint-Romboutskathedraal in Mechelen, Onze-Lieve-Vrouwbasiliek in Scherpenheuvel, Sint-Martinusbasiliek in Halle
• Bisdom Luik: Cathédrale Saint-Paul te Luik, Eglise Saint-Denis te Luik, Sanctuaire de Notre-Dame des Pauvres te Banneux, Eglise Saint-Quirin te Malmedy, Sankt-Vituskirche te Sankt Vith, Mariaheiligdom te Moresnet, Sanctuaire du Petit Lourdes te Bassenge, Notre-Dame des Récollets te Verviers, Collégiale Notre-Dame te Huy
• Bisdom Namen: Cathédrale Saint-Aubin te Namen, Basilique Notre-Dame te Walcourt, Basilique Saint-Hubert te Saint-Hubert, Mariaheiligdom te Beauraing, Mariaheiligdom Foy-Notre-Dame te Dinant, Eglise Saint-Martin te Aarlen
• Bisdom Doornik: Cathédrale Notre-Dame te Doornik, Collégiale Sainte-Waudru te Bergen, Collégiale Saints-Pierre-et-Paul te Chimay, Collégiale Saint-Vincent te Soignies, Collégiale Saint-Ursmer te Lobbes, Eglise Saint-Christophe te Charleroi, Eglise Saint-Barthélemy te Moeskroen, Basilique Notre-Dame de Bonsecours te Péruwelz, Basilique Notre-Dame de Tongre te Chièvres
• Bisdom Antwerpen: Onze-Lieve-Vrouwekathedraal te Antwerpen
• Bisdom Gent: Sint-Baafskathedraal te Gent, Onze-Lieve-Vrouw van Lourdesbasiliek te Oostakker, karmelietenkerk te Gent, grafkapel van de zalige priester Poppe te Moerzeke, Sint-Pieters-en Paulusbasiliek te Dendermonde, Sint-Bartholomeuskerk te Geraardsbergen
• Bisdom Brugge: Sint-Salvatorkathedraal te Brugge, Heilig Bloedbasiliek te Brugge, Onze-Lieve-Vrouw Onbevlekt Ontvangenbasiliek te Dadizele, Sint-Maarten en Sint-Niklaaskerk te Ieper, Sint-Salvatorkerk te Harelbeke
• Bisdom Hasselt: Sint-Quintinuskathedraal te Hasselt.

2) dezelfde dag (indien mogelijk): de communie ontvangen

3) dezelfde dag: zijn geloof belijden (bv. een Credo bidden), bidden voor de intenties van de paus (bv. een Onze Vader en een Weesgegroet)

4) in de dagen die voorafgaan of die volgen: biechten (wat betekent elke gehechtheid aan de zonde verwerpen)

(men kan de aflaat voor zichzelf verwerven of als voorbede opdragen voor een overledene)