Onze lichamen brengen een goddelijk verhaal

“Als ik in mezelf een verlangen ontdek dat niets ter wereld kan bevredigen, is de meest waarschijnlijke verklaring dat ik gemaakt ben voor een andere wereld” (C.S. Lewis). Dit suggestief citaat van de beroemde Britse schrijver opende het evenement Made for More, een inleiding op de theologie van het lichaam door Christopher West, oprichter van de Theology of the Body Institute, en zanger Mike Magione, een “voorstelling” [recent in Madrid getoond] waarmee zij de wereld rondreizen (…).

Met beelden, video’s, livemuziek en een presentatie die meer had van een performance dan van een conferentie, hebben West en Magione getracht het hart van het publiek te raken door hen kennis te laten maken met de theologie van het lichaam van Johannes Paulus II. Als jonge priester heeft Karol Wojtyla een openbaring gehad toen hij op wandel was tussen de Griekse Beelden van de thermen van Diocletianus in Rome: dit streven om de naakte perfectie van het menselijk lichaam te vatten was een zoeken naar deze mensgeworden schoonheid die werkelijkheid geworden is toen God mens geworden is. Deze ontdekking van wat het lichaam te zeggen had op theologisch vlak, zou eerst vorm krijgen in zijn boek Liefde en verantwoordelijkheid, daarna in de pauselijke catechese over de theologie van het lichaam.

Zich baserend op de ervaring van Johannes Paulus II met die beelden, heeft Christopher West in zijn presentatie uitgelegd dat men de diepste verlangens van de mens kan ontdekken in zoveel andere artistieke uitingen, van de liedjes van Bruce Springsteen of U2 tot “I dreamed a dream” van Les Misérables of in “Shallow” van Lady Gaga en Bradley Cooper. We spraken met hem over de theologie van het lichaam, over de rol van artiesten en over de verantwoordelijkheid van de Kerk in de overdracht van een seksuele moraal die niet altijd goed uitgelegd is geweest.

Is de theologie van het lichaam de katholieke seksuele revolutie?

Dat hangt af van wat men verstaat onder revolutie. Ze is revolutionair in de zin dat ze ons brengt naar de kern van onze menselijkheid en ons helpt onszelf te heroriënteren. Veel mensen denken dat het katholicisme leert dat we onze seksuele verlangens moeten onderdrukken, verwerpen of verzwijgen. Dat is ons geloof niet. Het katholiek geloof nodigt ons uit om, met Gods genade, onze verlangens te heroriënteren naar wat we werkelijk verlangen, namelijk niets anders dan liefde in haar meest volledige, rijkste en meest lonende zin.

En wat zegt de theologie van het lichaam daarover?

De theologie van het lichaam leert ons onder andere dat ons vermogen om als man en vrouw een intieme gemeenschap aan te gaan en bijgevolg zonen en dochters voort te brengen, een echo is in de geschapen wereld van het mysterie van God, die zelf een eeuwige gemeenschap van levengevende liefde is. Deze oproep tot gemeenschap en tot voortplanting is een oproep tot leven naar het beeld van God. Dat is wat ons lichaam niet alleen biologisch maar ook theologisch maakt. Onze lichamen brengen een goddelijk verhaal.

De theologie van het lichaam van paus Johannes Paulus II werd tussen 1979 en 1984 als catechese onderricht tijdens de audiënties op woensdag. Werd zij in die tijd begrepen of begint men haar nu pas te waarderen?

Ik had in 2008 een gesprek met kardinaal Dziwisz [secretaris van Johannes Paulus II]. Hij zei me dat de paus, toen hij deze woensdagaudiënties gaf, heel goed wist dat ze niet echt bestemd waren voor het publiek van het Sint-Pietersplein. Maar hij zocht een middel om dit onderricht door te geven, in de wetenschap dat er mensen in de Kerk zouden zijn die het zouden oppakken, bestuderen en vertalen in categorieën en in taal, in beelden en kunst die de boodschap bij een breder publiek zou overbrengen. En ziedaar, 40 jaar later, en de Kerk begint nu pas binnen te treden in de rijkdom van wat Johannes Paulus II ons nagelaten heeft.

Waarom denkt U dat de overweging van de theologie van het lichaam van Johannes Paulus II vandaag zo’n vlucht neemt? Is er in dit historisch moment iets bijzonders dat haar zo aantrekkelijk maakt?

Ja, in de moderne wereld is er een hevige aanval tegen de schepping van het menselijk wezen als man en vrouw. Het is voor zo’n tijd dat we de theologie van het lichaam van Johannes Paulus II gekregen hebben. Wanneer men de ziekte voelt, zoekt men het geneesmiddel.

Wat is zo revolutionair in de theologie van het lichaam?

Diepgeworteld in ons hebben we allemaal een diepe honger die we op de een of andere manier proberen te stillen. Veel mensen groeien op met de gedachte dat het christendom een “benadering van uithongering” voorstelt. De basisgedachte die we vaak krijgen is de volgende: deze honger is slecht, onderdruk die door deze of gene regel te volgen. In zekere zin ben ik zo opgevoed. Dan in mijn tienerjaren, toen de honger zich werkelijk manifesteerde, heb ik mij vlug gewend tot wat ik noem de “benadering fastfood”, die de belofte inhoudt van een onmiddellijke bevrediging van de honger aangeboden door de maatschappij van vandaag. En als men moet kiezen tussen hongersnood en fastfood, welnu dan kiezen wij fastfood. Daarom denk ik dat zoveel mensen de Kerk hebben verlaten in de loop van de laatste 60 of 70 jaren.

Zeker, fastfood heeft een aangename smaak wanneer je het opeet, maar uiteindelijk maakt het je ziek en zal je denken dat er beter voedsel moet zijn dan dat. De theologie van het lichaam zal de wereld veranderen omdat zij ons toont dat het christendom geen hongerdieet is. Het is een uitnodiging voor een bruiloftsmaal, voor een feest dat werkelijk beantwoordt aan onze honger. Als men moet kiezen tussen het banket en fastfood, dan wint het banket. Wat zegt Jezus: Ga naar de hoofdstraten en nodigt allen uit voor het bruiloftsmaal.

Wat is in die zin de verantwoordelijkheid van de katholieke Kerk in de misvorming van het juiste begrip van de seksualiteit?

Laat mij toe het zo uit te drukken. De katholieke leer is vaak op een foute toon geïnterpreteerd. En wat heeft meer impact op het menselijk hart, de tekst of de melodie? De melodie heeft de grootste impact op het hart. En wanneer de leer van de Kerk wordt voorgedragen op een verwijtende, vernederende of veroordelende toon dan trekt dat niemand aan. Men zou dan kunnen denken dat de leer veranderen de oplossing is. Maar dat veroorzaakt alleen maar andere problemen. Wat Johannes Paulus II doet is niet het onderricht veranderen maar de muziek, de woorden op de goede melodie zetten. En de echte soundtrack van het katholiek geloof is het Hooglied, de grote erotische liefdespoëzie uit de Bijbel.

Waarom hielden de heiligen van het Hooglied? Waarom hebben ze op deze mooie romantische en erotische poëzie meer commentaren geschreven dan op eender welk ander boek van de Bijbel? Omdat ze begrepen hebben dat het hier om de authentieke soundtrack van ons geloof gaat. Als jij dansleraar bent en je zegt tot de mensen niet anders dan “Zet uw voet niet daar, beweeg toch niet zo”, wie zal dan deze lessen willen volgen? Maar als jullie muziek afspelen en ze is mooi, dan zullen de mensen uit eigen beweging op die muziek willen dansen. Dat is wat Johannes Paulus II doet. Hij zegt: luister naar deze mooie muziek en kom dansen op haar ritme.

Dit verhaal over muziek herinnert mij eraan dat Johannes Paulus II zei dat de Kerk dringend artiesten nodig heeft. Wat denkt u dat hij daarmee precies bedoelde?

Wel, het Theology of the Body Institute heeft een artiest onder zijn personeel en toevallig zit hij hier juist, dus zouden we deze vraag eerder aan Mike Mangione stellen.

Mike: Ik zou zeggen dat artiesten het vermogen hebben om in beelden, in verhalen, in melodieën en in kleuren om te zetten wat woorden alleen met moeite kunnen overbrengen. En ik denk dat wij er allen behoefte aan hebben goedheid en schoonheid geïllustreerd te zien. Hun verantwoordelijkheid is dus zich te openen en zich te zien als samen met de Schepper aan het scheppen, medeschepper te worden om te openbaren wat de woorden alleen niet kunnen zeggen; verdwijnen opdat de Heer doorheen hen zou kunnen werken. En de schoonheid van kunst is dat de Heilige Geest de vrijheid heeft om te werken doorheen de artiest om mensen te ontmoeten die zijn kunst ervaren, specifiek daar waar zij zijn in hun leven.

Zelfs wanneer de kunst somber is, drukt ze deze kreet uit: “Mijn God, mijn God, waarom hebt gij mij verlaten?” Dat is die leegte, deze smart. Ik heb ooit een uitstekende documentaire gezien over Glenn Gould, een pianist die zeer oprecht was over zijn atheïsme. In een van de interviews van de documentaire zegt een vrouw: “ik herinner mij de eerste keer dat ik hem zag spelen. Het was alsof ik God voor het eerst zag.” Ze zei dat het zo mooi was, dat het was als de hemel zien op aarde. Dat is de macht van kunst.

Deze gedachte van de hemel op aarde heeft voor christenen een letterlijke betekenis in de persoon van Jezus Christus, God die mens geworden is. Men kan dus zeggen dat de theologie van het lichaam van bij het begin de kern is van het Nieuw Testament en van de Kerk…

De Menswording is in het hart van de Kerk. Menswording: vlees geven aan de geest, het onzichtbare zichtbaar maken, dat is het christelijk mysterie. In die zin is het christendom altijd een theologie van het lichaam. Het werk van Johannes Paulus II verheldert enkel wat het christendom altijd geweest is: het onzichtbare zichtbaar maken door het lichaam van Christus.

Johannes Paulus II was dus geen revolutionair die het ontdekte, hij heeft het simpelweg aan het licht gebracht.

Dat is juist. Hoewel hij een nieuwe taal aanbrengt om het uit te drukken. Het is iets altijd oud en toch altijd nieuw.

Wanneer heeft de Kerk het vergeten? Welke besmettingen onderging de christelijke boodschap?

Ik denk niet dat “de Kerk” als zodanig het ooit vergeten is, maar veel mensen in de Kerk zijn het belang van het menselijk lichaam voor hun eigen geloof vergeten. In de moderne wereld heeft René Descartes ons de zin “Ik denk, dus ik ben” gegeven, en Johannes Paulus II zegt dat hij de vader van het modern rationalisme is. Rationalisme betekent hier onze identiteit in de gedachte stoppen, wat van het lichaam iets maakt waaraan men denkt, dat men ontleedt, maar dat niet meer ‘wij’ is. Het is het begin van wat Johannes Paulus II een nieuw manicheïsme noemt. Wij hebben de neiging het lichaam te beschouwen als een gevangenis waaruit wij willen ontsnappen om God te bereiken, maar het christendom geeft exact de tegenovergestelde beweging weer. Het christendom betekent het lichaam openen als een tempel waar God binnen kan treden, opdat hij tot ons zou kunnen komen. Wij moeten ons lichaam niet ontvluchten om God te bereiken. Het christendom is begonnen toen een vrouw leerde haar lichaam te openen voor de aanwezigheid van God in haar. Bij de Menswording.

De Kerk heeft het lichaam dus nooit veracht, zoals men vaak gezegd heeft?

Neen, de authentieke leer van de Kerk heeft elke tendens om het lichaam en de fysieke wereld te minachten altijd ondubbelzinnig veroordeeld. Vergeten we niet dat toegewijde seksuele liefde een van de sacramenten van de Katholieke Kerk is: met name het huwelijk. Maar sommige mensen, veel mensen, in de schoot van de Kerk hebben de manicheïstische benadering aangenomen alsof het de leer van de Kerk is. Dat is een belangrijk onderscheid. Johannes Paulus II zegt dat de Kerk eindelijk, bij het tweede Vaticaans Concilie, het langverwachte antwoord heeft gegeven op dit ontvluchten van het lichaam, door te benadrukken dat Christus, het Woord dat mens geworden is, de mens ten volle aan zichzelf openbaart en hem zijn hoogste roeping laat zien.

Desondanks blijft de wereld aan deze cartesiaanse scheiding van lichaam en geest vastgehecht zitten. En vandaag is het “ik denk, dus ik ben” omgevormd tot “ik denk, dus ik ben wat ik denk te zijn”. Er zijn mensen die zich identificeren als dieren, en dat is het logisch gevolg. Als een man kan zeggen “oh, ik vereenzelvig mij niet met mijn lichaam als man, ik word een vrouw”, waarom zou ik dan niet kunnen zeggen dat ik een kat wil zijn? In de Verenigde Staten heeft de overheid in sommige scholen een zandbak geïnstalleerd in de toiletten voor de kinderen die zich met katten vereenzelvigen. Is dat nu hun vrijheid achten? Hun individualiteit? Neen, dat is een vreselijke breuk institutionaliseren tussen lichaam en ziel. En wanneer we dat doen, komt er geen einde aan de waanzin. We hebben de waarheid van onze menselijkheid uit het oog verloren als we losraken van ons lichaam.

Wat kan de theologie van het lichaam zeggen met betrekking tot de seksuele revolutie, tot de oorlog tussen de geslachten en tot de genderideologie?

De theologie van het lichaam is een zeer overdacht en overtuigend antwoord op heel deze crisis. Wij bevinden ons in een meedogenloze oorlog tegen de betekenis van seksueel onderscheid in de moderne wereld. En het is voor zo een tijdperk dat de theologie van het lichaam van Johannes Paulus II ons gegeven is. Het is het theologisch antigif, maar het is nog niet werkelijk ingespoten in de bloedsomloop van de Kerk. Wanneer dat het geval is, zullen we getuigen zijn van de nieuwe lente van het christendom dat Johannes Paulus II heeft aangekondigd.

Bron : https://www.aceprensa.com/religion/juan-pablo-ii/christopher-west-la-iglesia-solo-esta-empezando-a-entrar-en-la-riqueza-de-la-teologia-del-cuerpo-que-juan-pablo-ii-nos-ha-dejado/. Deze tekst werd uit het Frans vertaald door Jos en Helene Van Dyck.