Een boekenshop voor katholieke inspiratie Verzending binnen heel BelgiëPapers over actuele onderwerpen

Het gedachtegoed van Benedictus XVI

14 februari 2012

 

De theoloog Joseph Ratzinger, thans paus Benedictus XVI, heeft veel geschreven en publiceert nog altijd veel. Men kan niet alles lezen. Emmanuel Cabello, doctor in de theologie, maakte voor ons een selectie van enkele teksten die bijzonder belangrijk zijn. Zij stellen drie grote krachtlijnen van het gedachtegoed van de paus in het licht.

 

 

Het zoeken naar de waarheid

Een eerste zorg van Benedictus XVI betreft de ambitie om een waarheid uit te spreken omtrent geloof en moraal.

 

Tot de helft van de vorige eeuw was het gebruikelijk dat het onderricht van de pausen zich enkel richtte tot de gelovigen van de katholieke Kerk. Deze teksten vooronderstelden het geloof en vertrokken van daaruit om nieuwe ontwikkelingen naar voor te brengen.

 

Het leergezag van de laatste pausen, waaronder dit van Benedictus XVI, heeft dikwijls een andere horizont. Het wordt expliciet of impliciet gericht tot een breed publiek dat de grenzen van het katholicisme overschrijdt, ten einde andere christenen, gelovigen van andere godsdiensten, mensen die in twijfel leven, agnostici en atheïsten, te bereiken.

 

In deze omstandigheden kan die boodschap niet vertrekken van het geloof, maar van de enige aan het hele mensdom gemeenschappelijke basis, dat is: de ratio. Het is zo dat Benedictus XVI zich richt tot de mannen en vrouwen van onze tijd, van verschillende godsdienst- en culturele horizonten, om ze aan te zetten het doel na te streven dat hij voor iedereen noodzakelijk vindt: in het persoonlijk leven de waarheid zoeken en de maatschappij grondvesten op het streven naar het goede, naar de rechtvaardigheid.

 

In dit zoeken naar de waarheid laat de paus niet na de wetenschap te vermelden, die ons de kennis biedt van de wereld rondom ons en van de mens. Met haar technische toepassingen verschaft deze ons weldaden van grote waarde. Benedictus XVI is zich wel bewust van deze realiteit en haalt dit dikwijls aan in zijn onderricht. Maar tegelijkertijd onderstreept hij ook regelmatig dat deze wetenschappen geen antwoord kunnen geven op de fundamentele vragen van het menselijk bestaan, zoals: van waar komen wij? Wat is het doel van ons leven? Bestaat er een objectief goed en een objectief kwaad? Bestaat er iets na de dood?

 

Sedert de moderniteit verkondigd heeft dat de natuurwetenschappen de enige methode bieden voor betrouwbare kennis, worden godsdienst en ethiek uitgewezen naar de sfeer van de subjectieve opinies, beïnvloed door persoonlijke neigingen en gevoelens.

 

Benedictus XVI weigert deze zelfbeperking van de ratio. Hij verwerpt ze door te herinneren aan het bestaan van een universele morele natuurwet en van een menselijk geweten dat zich zowel kan openstellen voor deze wet als voor de religieuze waarheid, wanneer ze met rechtschapenheid — en altijd met de hulp van God — worden gezocht.

 

Naast de grote documenten van de Paus — zoals zijn encyclieken, — vindt men deze gedachten onder meer in de volgende bijzonder belangrijke toespraken:

Buiten deze teksten kunnen er onder meer drie kortere toespraken worden vermeld:

 

De grote principes die de pluralistische maatschappij moeten leiden

Zoals reeds gezegd, is Benedictus XVI ook bezorgd om een rationele basis te vinden voor het instellen van een daadwerkelijke rechtvaardigheid in de pluralistische maatschappij.

 

Voor de paus maakt het democratisch stelsel een goede basis uit om talrijke problemen van het maatschappelijk leven op orde te stellen. Maar als men zich beperkt tot dit stelsel dan wordt de macht van het aantal bepalend om uit te maken wat rechtvaardigheid en fundamentele rechten van de menselijke persoon inhouden, met het risico dat de wet van de sterkste het haalt op de waarheid.

 

Wie het intellectuele traject van Joseph Ratzinger niet kent, zou kunnen denken dat een theoloog zoals hij — bovendien een paus —, bekend als “conservatief”, van deze zwakheid van de democratie zou kunnen gebruik maken om haar principes op te leggen die uit het geloof of uit de katholieke moraal komen.

 

Ver daarvan zal Benedictus XVI eerder beroep doen op de natuurwet en de aanvaarding ervan middels een uitbreiding van het begrip rationaliteit. Deze laatste mag niet gevangen blijven in de kooi waarin het scientisme-rationalisme haar heeft opgesloten. Ze kan en moet openstaan voor de filosofische waarheden en ook voor het licht van de grote religieuze tradities van de mensheid die bevat liggen in deze natuurwet.

 

Hierbij enkele zeer belangrijke teksten hieromtrent:

 

 

Het leven van de Kerk

Benedictus XVI staat ook tegenover een beroerde periode in het leven van de Kerk (secularisering en verlaten van de godsdienstbeleving, oproepen om de Kerk te hervormen, verschillende interpretaties van Vaticanum II). Omtrent al deze onderwerpen deed de paus eveneens enkele opmerkelijke tussenkomsten:

 

 

Emmanuel Cabello is priester, Doctor in de Opvoedkunde en de Theologie. Deze tekst werd uit het Frans vertaald door Walter Van Goethem.