Dit is een korte voorstelling van het boek van Karl Binding en Alfred Hoche over euthanasie. Dit artikel werd geschreven ter gelegenheid van het verschijnen van de Italiaanse versie van het werk. Dit boek brengt ons een belangrijke etappe in het vormen van de euthanasie-mentaliteit in herinnering.
Het boek van Karl Binding en Alfred Hoche Die Freigabe der Vernichtung lebensunwerten Lebens (De liberalisering van de vernietiging van levensonwaardige levens) (…) dat in Duitsland werd uitgegeven in 1920, is nu eindelijk in het Italiaans vertaald. (…) Ik zeg eindelijk, omdat het gaat om een tekst die een keerpunt betekent, die talrijke en kostbare bedenkingen teweegbrengt (…).
Het boek brengt inderdaad aan het licht, door de opgang die het in de eerste helft van de twintigste eeuw kende in Duitsland — bij het opkomen van het nazisme vond de definitie van euthanasie in de beroemde encyclopedie Brockhaus inspiratie in hun werk en citeerde hen —, dat de tot in het uiterste doorgedreven eugenetische gedachte verspreid en gedeeld werd nog vóór de nazi’s aan de macht zijn gekomen. Bovendien dankzij vorsers die geen nazi’s waren: de jurist Binding stierf inderdaad in 1920 en de psychiater Hoche (leerling van Ernst Haeckel, die in Duitsland het evolutionisme van Darwin binnenbracht) diende zelfs bij de machtsgreep van het nazisme zijn ontslag in aan de universiteit. Dus, ook als de nazi’s later ruim gebruik maakten van deze tekst door de basisthesissen ervan te verspreiden, ging het om ideeën die opgeschoten waren in een vooraf bestaande cultuur: het eugenetisch darwinisme, in die jaren zeer in zwang in Europa.
Het werk kan gelezen worden als een onherstelbaar voorbijgestreefde tekst, verbonden aan de nazi-ideologie, als men het thema onderlijnt — dat vooral door Binding was ontwikkeld —, van de macht van de Staat over de menselijke levens. Inderdaad neemt de idee van het “Duitse volk”, opgevat als een homogene etnologische groep, samengesteld uit sterke en goed gezonde individuen, de dimensie aan van iets machtigs, waaraan het belang van ieder individueel leven moet ondergeschikt zijn.
Maar het is ook een zeer actuele tekst: in de artikels van de twee auteurs maakt de totalitaire macht van de Staat op het individu, ongetwijfeld aanwezig, slechts één der onderdelen — thans voorbijgestreefd — van de redenering uit. Onder de motieven die aangehaald worden om de uitschakeling van zwaar zieke personen of personen aangetast door psychische problemen te rechtvaardigen — en zelfs wenselijk te vinden —, ontdekken wij ideeën en woorden die thans nog in gebruik zijn bij de voorstanders van euthanasie en van de selectie van foetussen.
Het is zo dat Binding en Hoche volhouden dat men een aantal levens niet als een leven in de volle zin van het woord kan beschouwen: het leven dat wegens ziekte blootgesteld is aan een smartelijke en hopeloze doodstrijd, of dit van ongeneeslijke zwakzinnigen die een doelloos en nutteloos bestaan leiden, waarvoor men aan de maatschappij zware en nutteloze kosten van bijstand oplegt. Betreffende deze personen vinden de twee vorsers een nieuwe definitie die een groot succes zal genieten, veel verder dan de ondergang van het nazisme: “levens die niet waard zijn geleefd te worden”. Een bepaling die de weg effent naar de uitschakeling van de zieken en de gehandicapten, en zo toelaat dat deze moorden gerechtvaardigd worden met een moreel aanvaardbare motivering: ze spreken inderdaad van een “liefdevolle dood” (Gnadentod).
Het gaat hier om dezelfde bewoordingen die terugkomen in de geschriften van vele hedendaagse bioethici en talrijke politiekers die wetgevende voorstellen van het euthanasie-type steunen. Zoals de verantwoordelijken van de uitgave zulks schrijven in hun inleidend woord, “het begrip leven dat bescherming verdient wordt zo losgekoppeld van ieder metafysisch postulaat, van ieder dogma van de natuurwet en gestuwd naar een semantiek van het concrete en van de immanentie: het leven heeft waarde in zover het genoegen verschaft en zich onttrekt aan het leed”. Dit boek, juist om zijn onheilspellend actuele trekken, zou dus de voorstanders van euthanasie, die denken dat deze niets te zien heeft met het nazisme, erg in verlegenheid moeten brengen.
Hoche ontpopt zich ook als een vertegenwoordiger van de — heden nog altijd levende — sciëntisme-houding volgens dewelke de wetenschap zich nooit vergist en dus geloofwaardig is als een dogma. Inderdaad, bij het voorstellen van de uitschakeling van de geesteszieken beweert hij dat de medische wetenschap van zijn tijd perfect in staat is, zonder enige marge van vergissing, vast te stellen of een psychisch zieke ongeneeslijk is of niet.
Verachting van het onvolmaakte leven, overschatting van de kunde van de wetenschap: dit zijn twee houdingen die nog sterk aanwezig zijn in onze tijd, aldus aantonend dat het eugenisme nog altijd levend is en niet uitgeroeid werd met het nazi-verleden. Ook omdat het zich slechts gedeeltelijk daarmee identificeert. Zoals het boek van Binding en Hoche dit bewijst.
Lucetta Scaraffia is geschiedkundige en journaliste. Zij verzorgt bijdragen in het “Osservatore Romano” en werkt ook samen met verscheidene Italiaanse dagbladen als “Il Riformista”, “L’Avvenire”, “Il Corriere della Sera”. De huidige tekst werd gepubliceerd in het “Osservatore Romano”, Franse uitgave van 10 mei 2012. De Franse versie van het boek werd gepubliceerd door K. Schank en M. Schooyans bij de “Editions du Sarment” (Parijs 2002), onder de titel “Euthanasie. Le dossier Binding & Hoche”. De Engelse versie is beschikbaar in “Issues in Law and Medicine” (1992, 8: 231-265). Walter Van Goethem vertaalde deze tekst uit het Frans.
