De grote klassieken van de literatuur maken ons duidelijk hoe groot de menselijke persoon is.
In januari 1813 werd Engelands meest geliefde roman gepubliceerd. Pride and prejudice [Trots en vooroordeel] is het voorbeeld geworden van een huwelijk dat in alle opzichten passend en van een verbluffende rijkdom is, maar 212 jaar later blijft het ook een relevant model van sociale deugden en van een moreel gewetensonderzoek.
“IJdelheid en hoogmoed zijn twee verschillende dingen” verklaart Mary Bennet, “hoewel deze woorden vaak als synoniemen gebruikt worden. Iemand kan hoogmoedig zijn zonder daarom ijdel te zijn. Hoogmoed heeft meer betrekking op de mening die we hebben over onszelf, ijdelheid op wat we willen dat anderen van ons denken”. Dit onderscheid — een verfraaide mening van zichzelf tegenover het feit af te gaan op de opinie van anderen — blijkt een goede etymologische basis te hebben. Het Latijns woord vanum [vanity] betekent “leeg”, “zonder inhoud”, “onbetrouwbaar” — zoals een noot die niet meer is dan een schaal zonder inhoud, of een leger dat zich goed beweegt maar dat uiteenvalt in de strijd, of nog een mening zonder enige inhoud. Prud [wat later Pride, trots, gaf] in oud-Engels, heeft connotaties van dapperheid en voortreffelijkheid.
Trots en vooroordeel overpeinst deze twee eigenschappen overvloedig. Mr. Darcy is zo zeker van zijn innerlijke superioriteit dat hij hooghartig en minachtend is. Miss Bingley is ijdel, en zeker dat haar uiterlijke kwaliteiten — voorkomen, elegantie, manieren en geld — haar boven de anderen plaatsen. Trots kan met zijn innerlijke gerichtheid op dapperheid, van de waarde van anderen leren: Mr. Darcy kan verlost worden. Maar ijdelheid is leeg. De roman eindigt zonder enig heilsperspectief voor Miss Bingley.
De wereld van Austen is een wereld van morele opvoeding: onze manieren — en ook ons karakter — kunnen verbeterd, verdiept en verfijnd worden. Als ouder is dat het type opvoeding dat ik het meest serieus neem. Ik denk in het bijzonder aan de trots en de ijdelheid van mijn kinderen. Ik geloof — vooral wanneer het om een vooruitzicht op een huwelijk gaat — dat zij een zekere fierheid moeten hebben en leren zich te bewaren voor een waardevolle persoon. Wat de ijdelheid betreft, die zou ik een verpletterende nederlaag willen toebrengen, vooral in het tijdperk van de sociale media. In hun slechtste vormen zijn sociale media de technologie van de ijdelheid, een globaal elektronisch net gewijd aan “wat we zouden willen dat anderen van ons denken”. Ze scheiden het graan van zijn omhulsel en prijzen het omhulsel.
Hun negatieve effecten zijn inmiddels duidelijk. Uit eigen onderzoek van TikTok blijkt dat bij de tieners “dwangmatig gebruik samenhangt met een hele reeks negatieve effecten op de mentale gezondheid, zoals verlies van analytische vaardigheden, van de vorming van het geheugen, van het contextueel denken, van de diepte in het gesprek, van de empathie en de toename van het angstgevoel”. Al wat Jane Austen ons wil laten ontwikkelen, wordt systematisch ondergraven door de hebzucht van de bedrijven en door een generatie ouders die te laks is om te reageren.
Mijn kinderen vragen me wanneer ze een telefoon mogen hebben, en het antwoord dat ik hun geef is natuurlijk: “wanneer ik dood ben”. Maar dat volstaat niet om hen weg te houden van smartphones. Elke dag werken wij aan het opbouwen van een cultuur van de innerlijke waarde, een onafhankelijkheid ten opzichte van de opinie van anderen.
Austen zelf merkte op dat lezen een rol speelt: terwijl Mr. Darcy de gebruikelijke vereisten van een opvoeding overloopt — kennis van muziek, kunst, vreemde talen, persoonlijke elegantie, enz. — voegt hij eraan toe: “en aan dat alles, moet zij nog iets substantiëlers toevoegen, namelijk de verbetering van de geest door overvloedig te lezen.” Lectuur vormt de innerlijkheid, terwijl ze in ons een gevoeligheid ontwikkelt voor de emoties van de anderen. Het is geen verrassing dat Austen haar personages afschildert terwijl ze boeken aan het lezen zijn en een bibliotheek samenstellen: lectuur is een van de fundamenten van haar cultuur. “Ik kan niet begrijpen dat men een familiebibliotheek verwaarloost in een tijdperk zoals het onze”, verklaart Mr. Darcy.
Maar we stellen ons niet tevreden met lezen. Vorig weekend heeft onze bibliotheek haar allereerste bal Trots en vooroordeel georganiseerd, waar meer dan 150 leden van onze gemeenschap, waaronder veel kinderen en tieners, Engelse country dansen leerden en elkaar ontmoetten en met elkaar omgegaan zijn. Uitstekende muziek, goede manieren, uitbreiding van de kennissenkring, oefening, gevoel voor schoonheid in de orde, elegantie van de kleding en van de gastronomie — zoveel goede dingen die men in een bal kan terugvinden. (…) Het meest treffend aspect van het gebeuren is zonder twijfel dat de deelnemers niet bezig waren met hun telefoon, zelfs niet om foto’s te maken van hun mooie kostuums. Ze waren er helemaal bij, terwijl ze danspassen leerden, zich nieuwe namen herinnerden, hun balboekje controleerden. En ze amuseerden zich. Iedereen wou het nog een keer doen. (…)
Wij weten dat we onze kinderen willen opvoeden in dit soort cultuur. Wij kunnen de kracht ervan voelen. Deze cultuur is voldoende sterk om jongeren ertoe te brengen hun telefoon niet meer te gebruiken, om hen te verplichten elkaar in de ogen te kijken, om op te houden met de selfies, zelfs in de loop van een avond waar iedereen bijzonder mooi was.
Dit jaar is het 250 jaar geleden dat Jane Austen werd geboren, in 1775. Overal ter wereld zullen evenementen georganiseerd worden ter ere van haar. Dat is het ideale moment om zich opnieuw vertrouwd te maken met haar deugden: analytische vaardigheden, vorming van het geheugen, contextueel denken, diepgang in conversaties, empathie, autonomie, enz., allemaal deugden die onderdrukt worden door het gebruik van de sociale media. De blijvende interesse in Jane Austen beperkt zich niet tot de goesting om mooie klederen te dragen in grote huizen: het toont een honger naar het soort voedsel dat de gezondheid van onze zieke en eenzame maatschappij kan herstellen.
Bron: https://firstthings.com/jane-austen-against-the-smartphone/. Deze tekst werd uit het Engels vertaald door Jos en Helene Van Dyck.
