Moedigt de Koran het geweld aan? Is de islam verenigbaar met de democratie? De fatwa tegen Samuel Paty, die professor van Conflans-Sainte-Honorine die op 16 oktober de keel werd overgesneden, stelt vragen omtrent de band tussen de moslim godsdienst en het geweld. Zonder te vervallen in wat niet past, wijst de filosoof Rémi Brague naar het strijdige van de Koran en de soera’s. Gesprek.
– Wat is het verschil tussen de islam en het islamisme?
Het verschil tussen de islam en het islamisme is reëel, maar naar mijn overtuiging is het in graad en niet in de natuur. Het islamisme is de islam tot het uiterste gedreven. De islam waaruit men de verste gevolgen haalt. Het is wel een vreemde godsdienst een godsdienst waarvan de aanhangers kunnen aangezet worden hun naaste te doden. Wanner men zich bekeert tot het boeddhisme kan men vegetariër worden; wanneer men zich bekeert tot het christendom tracht men zijn naaste lief te hebben zoals zichzelf, wat geen makkie is… Sommige islambekeerlingen begrijpen dat men zijn naaste moet doden op een precieze wijze, door zijn keel over te snijden.
– Wil dit zeggen dat alle moslims terroristen in aanleg zijn!?
Ik zeg natuurlijk niet dat alle moslims gewelddadig zijn, noch dat er in de islam niets dan geweld is. Maar ik zeg dat er in de islambronnen alles is dat nodig is om het gebruik van geweld te rechtvaardigen. Men gaat het zoeken of niet zoeken. Kijk naar de feitelijke moslim gezagsdragers, zoals de moskee Al-Azhar: zij zijn zeer gegeneerd door de Islamitische Staat die slechts doet wat de biografie van de Profeet vertelt. Oorlogstrijders huwen met kinderen van 9 jaar, dat deed de profeet met Aïcha. Wanneer de Islamitische Staat een Jordaans piloot levend verbrandde, hebben zij dit aldus gerechtvaardigd: het is oog om oog, hij heeft bommen geworpen. Hun stellingen zijn stevig!
– Het islamgeweld, zegt Jean Duchesne, is de vrucht van de ontmoeting van de islam met het Westen. Wat denkt u?
Er is veel waarheid in deze mening. Te meer dat deze ontmoeting zich omgekeerd heeft. In de XIXe eeuw was het het Westen dat in de moslim gemeenschappen binnenkwam via de kolonisatie. Nu doen de moslims wat de sharia principieel verbiedt, namelijk zich vrijwillig vestigen in een land van ongelovigen. De islam wordt er door verergerd. De moslims bevinden zich in een “oorlogswereld”, dit is niet tot rust gebracht, niet aan de islam onderworpen. In een oorlogswereld is het niet absurd zich te gedragen als een oorlogstrijder.
Er is een crisis van de moslimwereld omwille van een schizofrenie die naar meerdere eeuwen teruggaat. De islam stelt zich voor als de laatste godsdienst. “Vandaag heb ik uw godsdienst voltooid”, zegt God in de Koran (V, 3). De islam wordt geacht het judaïsme en het christendom in te sluiten, te voltooien, ze af te lossen zoals een wachter een andere aflost, en ze te verheffen tot een hoger niveau. De islam is de beste godsdienst, de beste gemeenschap (III, 110). Welnu, de moslimwereld is de rode lantaarn van de wereld, en hoe meer je naar het centrum nadert, hoe erger. Zonder petroleum, wat zou Saoedi-Arabië zijn?
De islam als beste godsdienst was geloofwaardig zolang hij in een fase was met de vooruitgang van de cultuur. Ooit was dat het geval. De veroveraars hadden de jackpot behaald, ze hadden beslag gelegd op de streken uit de wereld die intellectueel en cultureel de vruchtbaarste waren: Egypte, Mesopotamië en Syrië. De streek waar men het keizerrijk (Perzië) uitvond, het geschrift (Mesopotamië), het alfabet (Fenicië). 90% van de geleerden van die tijd zijn uit deze streek. Galienus is van Pergamon, Ptolemeus van Alexandrië, Damascius uiteraard van Damascus, en Syrianus van Syrië, Plotinus van Egypte… Niet wonderlijk dat men deze culturele bloei kende in de arabo-moslim wereld, te meer dat iedereen toen dezelfde taal sprak, het Arabisch, dat de omgang tussen de elites bevorderde.
En dan vanaf de XIe eeuw zijn het religieuze en het culturele uiteen gegroeid. De arabisch-moslim cultuur is stug geworden. En sindsdien is de situatie niet verbeterd. Hoeveel wetenschappelijke Nobelprijzen zijn er onder moslims? Twee, beide gevormd in Oxford. Welke uitvinding heeft de islamwereld aan de wereld gegeven? Hierdoor ontstaat een leed, hij die de beste moest zijn is in feite de achterlijke. Zulks kan leiden tot uiterst krampachtige houdingen en geweld.
– Aanvallen, fatwa’s…Wat over geweld in de Koran?
In de Koran is er van alles en nog wat. Hij staat vol tegenstrijdigheden. Wanneer er tegenstrijdigheden zijn, zegt de Koran, dan kunnen ze slechts van God komen (IV, 84). Hoe dat alles samen houden? Door de theorie van de opheffing: een later vers heft een vorig op. Wanneer twee verzen strijdige geboden inhouden, dan plaatst het recente het voorgaande tussen haakjes. Men moet weten dat de laatste soera, soera 9, de meest strijdlustige is van alle: “Bestrijdt hen waar ze ook zijn, zonder uitstel, tot ze zich onderwerpen en het hoofdgeld betalen” (IX, 5 en 29). Dit vers heft de voorgaande op, die spreken van vrede en verdraagzaamheid.
– Moedigt de Koran het geweld aan, of laat hij het enkel toe?
Er zijn wel verzen die het gebieden. Wanneer gezegd wordt dat men die of die persoon moet aanvallen, dan wil het dat zeggen. Dat is meer dan toelaten. Maar het probleem van het geweld is niet het eerste. Het echte probleem is dat van de waarheid. Het is niet omdat de islam gewelddadig is dat hij vals is, het is omdat hij vals is dat hij gewelddadig is. Men moet wel een middel vinden om zich op te leggen. Kijk naar de geschiedenis. Het begin van de islam, dat is de Arabische inval door krijgers.
– Is het toegelaten de Koran te interpreteren?
Er zijn hele bibliotheken met commentaren van de Koran, zeggen de moslims. Maar commentaar geven is niet uitleggen. En er zijn twee soorten interpretaties. Het eerste model is dit van het billijk oordeel. Wat was de bedoeling van de wetgever? Vermits de wetgever een mens is, kan hij alle gevallen niet voorzien. Wanneer zich voor de rechter een geval voordoet waar de toepassing van de wet zou leiden tot een zwaar onrecht, gaat de rechter terug naar de bedoeling van de wetgever om de wet wel of niet toe te passen. Wanneer God de weetgever is, Hij die alles weet, verandert alles. Wanneer Hij zegt: “Draag een hoofddoek”, wil dat zeggen: “Draag een hoofddoek”. Vandaar de tweede manier om uit te leggen, die het woord betreft. Wat is een hoofddoek? Is die lang of kort, ondoorschijnend of transparant? Men gaat niet trachten van de letter naar de geest te gaan.
– Is de islam verenigbaar met democratie? In de moslimwereld, zegt u, regeert “de idee dat de enige wettige wetgever tenslotte God is, en dat geen enkele menselijke wetgevende beslissing tegen zijn geboden mag gaan”. Wat is het verschil met het christendom?
Het verschil is dat God ons toespreekt in het geweten. En niet in een boek. Het verschil is de manier waarop het Woord concreet werd. Voor het christendom is het Woord van God “vlees” geworden, d.w.z. een mens. Hij is mens geworden. Voor de islam is het woord van God een boek geworden. Wat voor ons, christenen, beslissend is, is het leven, de dood en de verrijzenis van Christus. Het is wat zin geeft aan zijn woorden. Al wat Hij zegt wordt duidelijk vanuit wat Hij is (de Zoon van God) en wat Hij doet (sterven voor ons). Het woord van God is geen gebod, het is een model. Het is geen rechtsbeginsel zoals in de islam.
Voor de middeleeuwse Arabische filosofen zijn er meerdere soorten gezagsdragers: het gezag op zichzelf, het gezag van het gezin — de economie, in het Grieks — en het gezag van de stad, de politiek. De politiek is slechts een deel van dit soort gezag, dat volledig aan de wet van God onderworpen is. De democratie is een wijze van organiseren van het leven van de stad. In een islamdemocratie wordt elke afgevaardigde in zichzelf beheerd door de plicht de wet van God te eerbiedigen. Hij mag geen wetgevende beslissing nemen die zou strijdig zijn met die of die vorm van de geldende sharia. Hij zal maar wetgever zijn onder voorbehoud. In een christelijke democratie zal elke afgevaardigde onderworpen zijn niet aan de wet, maar aan zijn geweten.
Rémi Brague is een Franse filosoof en historicus van de filosofie. Specialist van de Arabische en joodse middeleeuwse filosofie en kenner van de Griekse filosofie, onderwijst hij de Griekse, de Romeinse en Arabische filosofie aan de Universiteit Paris I Panthéon-Sorbonne en aan de universiteit Louis-et-Maximilien van Munchen. Hij is lid van het Institut de France. Zijn actuele opzoekingen betreffen de geschiedenis van de meningen op lange termijn en de vergelijking van christendom, judaïsme en islam. Dit gesprek werd gevoerd in oktober 2019 door Charles-Henri d’Andigné. Bron : https://www.famillechrétienne.fr/église/oecumenisme-et-autres-religions/remi-brague-l-islamisme-c-est-l-islam-pousse-jusqu-au-bout-2632280.
