De Kerk lijdt ook al sinds haar ontstaan onder fake news. Ronald Valk presenteert hier een boek van een Duitse auteur dat een aantal legendes rond de geschiedenis van de Kerk wil confronteren met de feiten.
Waren de vroege christenen intolerante kettervervolgers? Gewoonlijk denkt men van wel. Maar “de christenen hadden niets anders dan een inspanningsverplichting om ketters te bekeren, en (…) om te bidden voor het zielenheil van deze mensen. Executies waren verboden”, zo lezen we in het boek Fake news ontmaskerd — De verborgen geschiedenis van het christendom door de Duitse bestsellerauteur Manfred Lütz. In dit boek worden vele fabels doorgeprikt en beelden genuanceerd die door de meesten van ons als onomstotelijke waarheden worden aanvaard. Over kettervervolgingen lezen we in dit boek dat deze pas op gang kwamen na het jaar 1000 en dat het initiatief werd genomen door de wereldlijke overheid en niet door de Kerk.
Maar de Kerk heeft toch de Inquisitie ingesteld om ketterij te bestrijden, en die heeft toch talloze slachtoffers gemaakt? Lütz toont aan dat de Inquisitie niet is opgericht om ketters te vervolgen, en bovendien brengt hij een opmerkelijk feit aan het licht: de Inquisitie was in de ontwikkeling van het rechtssysteem in Europa in feite een grote stap voorwaarts in de richting van de rechtsstaat! Verder is het aantal slachtoffers van de Inquisitie enorm overdreven. Lütz blijft daarbij wel benadrukken, dat het terechtstellen van ketters, los van het aantal slachtoffers, indruiste tegen de essentie van het christelijke geloof. Zijn boek heeft dan ook niet tot doel om te beweren dat er in de geschiedenis van het christendom nooit iets verkeerd is gegaan, maar is een protest tegen het stelselmatig vertekenen van de historische waarheid.
In het geval van de heksenprocessen treedt deze stelselmatigheid aan het licht als we zien dat nationaal-socialisten en feministen de Kerk, en met name de Inquisitie, de schuld van de heksenvervolgingen in de schoenen wilden schuiven. De Inquisitie was allesbehalve de drijvende kracht achter de heksenvervolgingen maar bestreed deze juist. En dan zet Lütz het gangbare beeld van de geschiedenis, dat wij allen vanaf de middelbare school met ons meedragen, nog meer op zijn kop. “Juist mensen die het rechtssysteem moderniseerden (…) pleitten ervoor dat heksen zouden worden vervolgd en terechtgesteld. (…) De uiteindelijke verantwoordelijkheid voor de heksenprocessen berustte bij mensen uit kringen waaraan men gewoonlijk een belangrijke rol toeschrijft bij de ontwikkeling van de staat en de rationalisering van de bestuurlijke praktijk in de tweede helft van de 16de eeuw.” Het epicentrum van de vervolging lag in de protestantse landen. Maar ook “de (katholieke) geestelijke keurvorsten langs de Rijn sloegen een weinig verheffend figuur. Dat komt omdat zij zich zo graag wilden profileren als moderne wereldlijke heersers aan wie iedereen een voorbeeld kon nemen.” In Europa als geheel beschouwd was het aandeel der katholieke gebieden verwaarloosbaar klein.
Verrassend is ook dat Manfred Lütz omstandig aantoont dat de wieg van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens gestaan heeft bij Spaanse Dominicanen in Zuid-Amerika die verontwaardigd waren over de behandeling van slaven in de Spaanse koloniën. Waarbij hij ook nog zijdelings opmerkt dat uitroeiing van de Indianen nooit actief door de Spanjaarden is nagestreefd — iets wat de blanken in Noord-Amerika de Spanjaarden niet kunnen nazeggen. Ook de paus heeft regelmatig geprotesteerd tegen de slavenhandel en de slechte behandeling van slaven, en de Spaanse koning heeft de publicatie van pauselijke documenten van deze strekking meermalen verboden! Vergelijk dat eens met de staat van dienst van “progressieve” landen als Engeland en Nederland…
Dit boek doorbreekt het standaardbeeld dat ons in de geschiedenisles is bijgebracht: de katholieke Kerk was achterlijk en autoritair, de protestanten brachten al wat bevrijding en de echte bevrijding is er gekomen dankzij het atheïsme. Pas goed pijnlijk wordt dit contrast tussen waarheid en beeldvorming daar waar Lütz ingaat op de verhouding tussen paus Pius XII en het nationaal-socialisme. Niet alleen laat hij zien dat er in Duitsland vanuit de katholieke Kerk en katholieke instanties weinig tot geen steun bestond voor het nationaal-socialisme, terwijl men vanuit protestantse hoek veel enthousiaster was, maar hij weerlegt ook nadrukkelijk het valse idee dat paus Pius XII de holocaust indirect zou hebben gesteund. Juist het feit dat er een paus was die niets moest hebben van het nationaal-socialisme, gaf aan katholieken extra kracht om zich te verzetten, terwijl protestanten die zich verzetten, dat veelal op persoonlijke titel moesten doen, zonder zich gesteund te weten door hun Kerk.
Hij rekent ook af met de mythe dat de katholieke Kerk de joden vervolgde. Hij toont aan dat de joden in de Kerkelijke Staat veiliger zijn geweest dan waar ook in Europa. De gedachte dat de joden schuldig zouden zijn aan de dood van Jezus, werd door de Kerk als ketterij verworpen — Jezus stierf immers voor de zonden van ons allemaal! De pausen hebben in de loop der eeuwen de negatieve beeldvorming over de joden onder het “gewone volk” juist actief bestreden — net als de heksenvervolgingen dus.
Kortom, dit boek geeft een heel ander beeld over de Kerk en de kerkgeschiedenis dan de indrukken die wij allemaal hierover op school meekrijgen. Eerlijk wordt erkend dat de Kerk en de christenen dingen hebben gedaan die onmogelijk in overeenstemming zijn te brengen met de essentie van het christendom — maar dit rechtvaardigt nog niet een onjuiste en her en der bewust vertekende beeldvorming over de geschiedenis van het christendom en van christelijke instituties. De vraag die overblijft, is echter beklemmend: kan de waarheid ons nog iets schelen, of is beeldvorming het enige dat telt? Met een variant op een bekende uitspraak uit het Evangelie (vgl. Joh. 18,37) kunnen we zeggen: wie voor de waarheid is, hoort de stem van dit boek.
Manfred Lütz (1954 Bonn) is psychiater, psychotherapeut, theoloog en geneesheer-directeur van het Alexianer Ziekenhuis in Keulen. Hij is in Duitsland bekend als spreker op radio en televisie en als auteur van talrijke bestsellers. Het boek kan hier worden besteld.
