De auteur nodigt ons naar aanleiding van de wereldboekendag op 23 april uit om de onschatbare waarde van het lezen voor de vorming en de ontwikkeling van de menselijke persoon te herontdekken, en de lectuur in ons dagelijks leven te integreren.
Brussel, Montgomeryplein, 2018. Een lentenamiddag, met een aangename temperatuur en een zacht briesje. Een koppel staat bij de uitgang van de metro en spreekt voorbijgangers aan, duidelijk zonder veel succes. Een jongen komt naar boven met de roltrap en verlaat het station, zijn blik gericht op zijn open boek. Hij stopt, kijkt op en ademt de frisse lucht in. Hij werpt een korte blik in de richting van zijn bestemming, loopt verder en hervat zijn lectuur. Als hij langs het koppel loopt spreken ze hem aan. Hij probeert zijn verrassing te verbergen door naar hen te glimlachen, maar zonder al te veel overtuiging, om een gesprek waarvan hij vreest dat het lang zou duren te vermijden. De persoon die hem aangesproken heeft verbergt haar emotie bij het zien van een lezer in volle straat niet. Zij feliciteert hem herhaaldelijk en prijst zijn intellectuele geest. De jongen dankt haar, toont haar het boek, en, na enkele woorden met haar gewisseld te hebben zet hij zijn weg en zijn lectuur voort.
Dit toneeltje kan banaal lijken, maar is het niet. Indien men ontroerd moet worden, iemand feliciteren en aanmoedigen omdat hij leest, is dat omdat lezen een relatief zeldzame praktijk geworden is in de maatschappij die enorm gericht is op ontspanning. Niet alleen wordt lezen vaak — op simplistische wijze — beschouwd als een eenvoudige hobby, maar in het gamma van vrijetijdsbesteding komt het ver achter de televisie, de sociale relaties, sport, videospelletjes, series en Internet.
Nochtans zijn er weinig activiteiten zo volmaakt voor de persoonlijke en sociale ontwikkeling als de lectuur. Onze maatschappij heeft een vreselijk tekort aan lezers en dat valt op. Om een cijfer te citeren: in Europa hebben gemiddeld 16% van de volwassenen moeilijkheden met lezen en schrijven, volgens het PISA rapport (2012) (1).
Stellen we niet vast, als we rondom ons kijken, dat een groot aantal mensen over onderwerpen spreekt zonder dat ze die echt bestudeerd hebben? Als men het lezen opgeeft verwaarloost men ook de studie, en tenslotte wordt heel de cultuur getroffen. Lectuur en studie zijn vandaag twee daden van verzet, van strijd om vrijheid, want een maatschappij waarvan de mensen de lectuur en de studie hebben opgegeven is een maatschappij die gemakkelijk gemanipuleerd kan worden en minder openstaat voor dialoog. Welnu, alles in de huidige maatschappij zet ons ertoe aan de lectuur en de studie links te laten liggen.
De “cultuur” van het onmiddellijke en efficiëntie, waarin we gevormd zijn en waarin we leven, leidt tot het zo vlug mogelijk geven en ontvangen, met weinig inspanning en afstand, van veel informatie en meningen, vaak uiteenlopend, ja zelfs tegenstrijdig, en zonder gradatie wat waarheid betreft. Het gevolg is dat men de indruk heeft veel vlug te kennen. Maar men verliest de vorming, de kritische geest, het vermogen de onderwerpen uit te diepen en de waarheid te zoeken over personen, dingen en gebeurtenissen.
Het menselijk verstand is dan niet langer die mooie capaciteit, maagdelijk bij de geboorte en geroepen om zich te vervolmaken door kennis en begrip van de realiteit in de loop van het leven, om een simpel recipiënt te worden dat zich vult, het overgrote deel van de tijd, met oppervlakkige informatie die de ontwikkeling van de persoon niet echt ten goede komt.
Daar manifesteert zich de schoonheid van het lezen. Het lezen dat het diepe verlangen van de mens om zijn weten en wijsheid door te geven opdat veel anderen ervan zouden kunnen genieten eer aandoet. Op media die zo ver mogelijk kunnen gaan in de ruimte en in de tijd. Wonderbaarlijke uitvinding: het schrijven en zijn verschillende dragers!
Zoals wat Jean Giono ons vertelt in zijn kort en diepzinnig boek L’homme qui plantait des arbres [De man die bomen plantte] is lezen een geduldige en edele activiteit, die de persoon en de maatschappij omvormt.
De hedendaagse mens, geobsedeerd door de ontwikkeling van wetenschap en technologie, is tenslotte de lectuur gaan misprijzen omdat hij vindt dat ze vervelend is, te licht op de weegschaal van het plezier en de ontspanning met de minste inspanning.
En toch. Sinds vele eeuwen — en tegenwoordig nog meer — is gebleken dat lezen een van de voornaamste middelen voor vorming is. Werken lezen die befaamd zijn om hun literair, filosofisch, historisch, antropologisch of maatschappelijk niveau, in diverse kennisgebieden, draagt krachtig bij tot de integrale ontwikkeling van de persoon en zijn algemene cultuur.
Goede lectuur — gericht op het welzijn van de persoon — opent perspectieven in het leven; ze geeft toegang tot andere waarnemingen van de realiteit en tot culturen die men nooit zal kennen, en laat zo toe de anderen beter te begrijpen. Ze doet ons afstand nemen van de dagelijkse dingen en nodigt uit tot nadenken; zij vergemakkelijkt het sociale leven want ze brengt onderwerpen aan, interessepunten en emoties om met anderen te delen. Ze laat ons het menselijk wezen beter begrijpen; ze brengt gevoelens die men ervaart onder woorden en helpt om zichzelf beter te kennen. Ze ontwikkelt de verbeelding, de creativiteit, de empathie en het geheugen; ze voedt de woordenschat en verbetert de manier om zich uit te drukken.
Het spreekt vanzelf dat niet alle boeken dezelfde waardering verdienen. Er zijn boeken die een negatieve weerslag kunnen hebben op ons gedrag of een scheef begrip van de realiteit met zich meebrengen. Maar velen zijn gewoonweg uitstekend en dragen bij tot de ontwikkeling van menselijke en spirituele waarden, en helpen zo te groeien als persoon.
Zoals ieder menselijk handelen heeft lezen een morele dimensie. Vandaar is het belangrijk te steunen op een goed oordeel en zich te laten beraden, niet alleen om schadelijke lectuur te vermijden, maar ook om prioriteit te geven aan de betere boeken, zonder daarom zijn interessepunten en favoriete onderwerpen op te geven.
Twee praktische raadgevingen om te besluiten.
Een moment vastleggen (dagelijks, wekelijks, maandelijks) om aan lezen te besteden, wel wetend dat het lezen ingaat tegen de wet van de minste inspanning en dat we vaak tijd tekort hebben. Zich niet bedriegen door te wachten tot de geschikte tijd eraan komt. Als men niet gewoon is te lezen, moet men beginnen door zich te dwingen en zo een gewoonte te creëren, die geleidelijk aan, naarmate men deze verwerft, minder moeizaam zal worden en we zo uiteindelijk de smaak voor het lezen te pakken krijgen.
Om op lange termijn te profiteren van onze lectuur is het nuttig interessante ideeën en zinnen die onze aandacht trekken te noteren. Er is een groot verschil — en dat merkt men — tussen degene die een auteur citeert die hij gelezen heeft en diegene die het citaat op Internet gevonden heeft. Terwijl de eerste de context kent en zich eigen gemaakt heeft profiteert de tweede er maar oppervlakkig van om zijn uiteenzetting op te smukken. Er gaat niets boven het stilhouden om te genieten van een zin, hem te integreren en te onthouden: een zin die correct een idee of een indruk weergeeft die tot dan toe vaag was in onze geest!
Sergio Sahli is jurist en bestuurder in de socio-culturele sector.
(1) http://www.eli-net.eu/fileadmin/ELINET/Redaktion/Factsheet-Literacy_in_Europe-A4.pdf
