Perfectionisme kan op het eerste zicht een kwaliteit lijken, maar er is de keerzijde van het decor. Het toegenomen perfectionisme onder jongeren is niet echt goed nieuws, legt Céline Douillez, professor psychologie aan de UCLouvain uit.
Minder onverschillig dan men beweert, zouden jonge mensen meer en meer perfectionisten zijn. Dat blijkt uit internationale onderzoeken die de afgelopen dertig jaar zijn uitgevoerd. “De gegevens tonen een toegenomen perfectionisme bij jongvolwassenen sinds eind jaren tachtig en dat is geen goed nieuws voor de mentale gezondheid”, waarschuwt Céline Douillez, professor psychologie aan de UCLouvain, die dinsdag avond online met veel publiek een conferentie met de titel “Perfectionisme, de keerzijde van het decor” gaf.
Wat zou de definitie van perfectionisme zijn?
Perfectionisme is een fenomeen met meerdere facetten. Het eerste is het nastreven van bijzonder hoge vereisten, in bepaalde gevallen zelfs onhaalbare. Het tweede is ongerust te zijn door de angst fouten te begaan. Het is de vrees voor de mislukking, het feit nooit tevreden te zijn met wat men kan realiseren, het gevoel dat de anderen van ons perfectie verwachten. Tot op zekere hoogte kan het eerste facet verbonden zijn met voordelen, zoals betere schoolprestaties, terwijl het tweede facet per definitie problematisch is. Zodra men de perfectie probeert te bereiken uit angst om niet aanvaard te worden als men niet perfect is, ziet men een hele reeks negatieve gevolgen. Indien “ik de indruk heb dat ik enkel iets waard ben als ik voor mijzelf hoge eisen bepaal en bereik”, betekent dit dat ik de gevangene ben van een verplichting tot perfectie, die lijden zal veroorzaken indien ze niet vervuld wordt.
Wordt men als perfectionist geboren of wordt men het?
Er is zo goed als geen studie over het genetisch aanleg. Tot op heden heeft men geen “perfectionisme-gen” geïdentificeerd. Daarentegen gaat men in de loop van de ervaringen een hele reeks meningen samenstellen: dat zal afhangen van de leerprocessen, van de invloeden van bepaalde modellen, met name van de ouders…
Hoe kan men het hoger aantal gevallen verklaren?
De studies wijzen vooreerst naar onze competitieve maatschappij, maar ook naar de toegang naar de “tools” voor sociale vergelijking die de sociale netwerken zijn. Daaruit kan een soort sociale druk tot perfectie voortvloeien. Het volstaat te kijken naar de geposte foto’s op Instagram. Men ensceneert een geïdealiseerde gestalte van zichzelf die men vergelijkt met de geïdealiseerde gestalten van de anderen. Het is deze dimensie van sociaal voorgeschreven perfectionisme die de afgelopen decennia het meest is toegenomen.
U hebt de verbanden tussen perfectionisme en mentale gezondheid geanalyseerd. Wat kan men erover zeggen?
Voor een deel van de bevolking kan perfectionist zijn eerder positief gezien worden, als een kwaliteit. Wij leven in een maatschappij die ons uitnodigt om uitnemendheid, perfectie na te streven. Welnu, er is een keerzijde aan de medaille. De keerzijde van het decor van het perfectionisme, zoals de titel van de voordracht luidt. Want perfectionist zijn heeft zijn prijs: zowel emotioneel als relationeel. Achter de voordelen en baten van het nastreven van hoge vereisten kan veel leed schuilen. Perfectionisme kan de ontwikkeling van verschillende psychische problemen (depressie, angstgevoel, burn-out, eetstoornissen, ja zelfs zelfmoordgedachten) in de hand werken. Er zijn inderdaad risico’s verbonden aan het nastreven van hoge vereisten en bij het kritisch zijn over de eigen prestaties, wat de definitie van perfectionisme is.
Welke mechanismen spelen een rol?
Om deze psychologische kwetsbaarheid te verstaan, is het belangrijk om te weten hoe perfectionisten hun emoties reguleren, hoe ze omgaan met mislukkingen, welke strategieën ze opstellen… inclusief piekeren wat vaak contraproductief blijkt te zijn. De onderzoeken in ons laboratorium hebben inderdaad aangetoond dat er verschillende manieren van denken zijn over onze ervaringen, met name van falen. Wanneer wij een negatieve ervaring beleven, hebben we allemaal de neiging om er weer over na te denken, maar we doen het niet allen op dezelfde manier. Sommige manieren van nadenken over deze ervaringen zijn meer constructief: zoals focussen op de beleefde ervaringen in het hier en nu, wat zal helpen om op concrete wijze na te denken over strategieën om de moeilijkheid op te lossen die men het hoofd moet bieden. Maar er zijn ook minder constructieve mogelijkheden, veel abstracter, analytischer om over deze ervaring te denken, zoals zich afvragen “waarom overkomt mij dit, waarom slaag ik er niet in moeilijkheden het hoofd te bieden…”. Deze heel algemene manier van denken staat volledig los van de ervaring die deze gedachten in de eerste plaats opriep.
Wat toont het onderzoek in verband met dat gepieker?
Ons werk toont dat deze abstracte, analytische gedachten niet alleen de gemoedstoestand gaan verslechteren maar ook een obstakel vormen voor de mogelijkheid om na te denken over efficiënte strategieën voor het oplossen van problemen. Men zit werkelijk vast in het stellen van vragen, type “waarom?” zonder zich te richten op een actie die zou toelaten het obstakel waarmee men wordt geconfronteerd te overwinnen. Helaas leert onderzoek ons dat perfectionisten de neiging hebben om veel meer gebruik te maken van dat type gepieker dan van meer constructieve vormen. Niet alleen zullen zij vaker een situatie waarin ze hun doelstellingen niet bereiken als een mislukking ervaren, maar bovendien zullen zij, wanneer ze met deze situaties geconfronteerd worden, hun emoties reguleren op een manier die veel minder aangepast is en die hun onmacht gaat verlengen en hen in die moeilijkheden vasthouden.
Welke aanpak maakt het mogelijk eruit te geraken?
Het eerste dat men moet doen is proberen te antwoorden op de vraag: wat zouden de voor- en nadelen zijn als ik in mijn situatie blijf en welke risico’s, maar ook de mogelijke baten, zouden er zijn als ik mijn perfectionisme verminder? Dat is de eerste stap naar een bewustwording en dus naar een verandering. De tweede stap is: experimenteren, ervaringen opdoen van heel kleine veranderingen in het dagelijks leven en zien wat er gebeurt. Bijvoorbeeld, niet ’s avonds nog alles opruimen wanneer men vrienden thuis uitgenodigd heeft en wachten tot ’s anderendaags. Sommige mensen zullen zeggen: “Voor mij is dat ondenkbaar. Ik kan niet slapen als mijn huis niet in orde is”. Dat is misschien waar, maar als men zou controleren… Wanneer men perfectionist is, heeft men tal van meningen. Tenslotte is er het aanpakken van het gepieker, de vijand van perfectionisten. Het zal er allereerst om gaan te leren identificeren wanneer men piekert, wat niet altijd evident is! Wanneer ik er mij na enkele minuten bewust van word dat mijn gedachten in het rond draaien en niet helpen om een oplossing te produceren, dan is het waarschijnlijk dat ik aan het piekeren ben. Dan moet men nadenken over alternatieven: bewegen, een leuke activiteit ondernemen… (…)
Bron: https://www.lalibre.be/planete/sante/2022/02/09/trop-perfectionnistes-les-jeunes-parfois-jusqua-sen-rendre-malade-NDFI443P7BB23E5AHA3GQTC76E/ Deze tekst werd uit het Frans vertaald door Jos en Helene Van Dyck.
