Gezag en emoties

Gezag is niet in de mode. Dat betekent niet dat we het niet nodig hebben, maar dat het niet betaamt er aanspraak op te maken op gevaar af voor autoritair door te gaan. Wat we werkelijk graag zouden hebben, is dat men ons gehoorzaamt… zonder dat we gezag moeten uitoefenen.

De Britse journalist John Langdon-Davis vertelt in zijn werk Behind the Spanish Barricades dat de Spaanse anarchisten in de jaren 1930 het vervangen van hun zo verfoeide dwang door de “geforceerde overtuiging” gunstig gezind waren; op die manier eisten ze, hoewel ze de discipline lieten vallen, “een betere organisatie van het gebrek aan discipline”.

“Mevrouw, moeten we vandaag ook doen wat we willen?”, vroeg een leerlinge op een dag aan een onderwijzeres, die vastbesloten was de niet-directieve methode op te leggen, in naam van het respect voor het vermeend recht van het kind gelukkig te zijn door zijn eigen vrijheid te bevestigen.

Diegenen die terzelfdertijd de discipline van de verplichting en de opgelegde routines bekritiseren, geloven vaak dat er een soort authentieke discipline bestaat die spontaan opwelt uit de ziel van diegenen die op autonome manier nadenken over zichzelf. Zij zouden de realiteit van een beetje dichterbij moeten bekijken, want dwang kan een lofwaardige zelfbeheersing uitdrukken bij personen van elke leeftijd, terwijl routines (hygiëne, voeding, slaap, enz.) bijdragen tot de psychologische en emotionele stabiliteit van het kind door hem een concrete ervaring te bezorgen van orde tegenover chaos.

Liefde is een munt met twee kanten. De ene is die van de aanvaarding van de beminde om wat hij/zij is. De andere is die van de veeleisendheid tegenover de beminde opdat hij/zij op het niveau zou zijn van wie hij/zij is. Iedere zijde van de munt verbetert de excessen van de andere. Ik ontken niet dat het soms moeilijk is de munt in evenwicht te houden op de muntrand. Zij valt af en toe naar een kant, soms naar de andere. Maar het aanvaarden van de ander zonder veeleisendheid ontaardt gemakkelijk in toegeeflijkheid; op dezelfde manier dat veeleisendheid zonder aanvaarden dikwijls ontaardt in frustratie. Liefde neemt geen genoegen met boodschappen van zelfhulp. Daarom bewonderen wij de ouders die hun kinderen helpen om gewapend tegen de risico’s van het bestaan op te groeien.

Ik heb besloten over deze kwesties te schrijven nadat ik een geschenk kreeg van een Franse vriendin. Het gaat om een schoolschrift van het schooljaar 1959-1960, toen zij elf jaar oud was. Op de eerste bladzijde stootte ik op volgende tekst in prachtig schoonschrift: “De school ontwikkelt onze intelligentie, vormt ons geweten en ons karakter en maakt van ons mensen die goed doen”. Terwijl ik verder bladerde, kwam ik terecht op pareltjes zoals deze:

- “Wij moeten ons inspannen om elke dag een beetje beter te zijn dan de vorige. Moed.”

- “Ga waar je wilt, je zal daar je geweten vinden.”

- “Het goede wordt niet altijd beloond. Je moet het goede doen omwille van het goede, niet voor de beloning.”

- “Alles in het leven is een kwestie van plichten. En ze trouw zijn: ziedaar de eer. Ze niet respecteren: dat is schande.”

Men kan denken dat het daar gaat om een verouderde retoriek, typisch voor een veel strenger tijdperk, maar internationale tests tonen aan dat de beste schoolresultaten behaald worden door kinderen die naar “Safe Schools” gaan volgens PIRLS 2016 (internationaal vergelijkend onderzoek naar leerlingenprestaties in begrijpend lezen). Dat zijn scholen zonder problemen met discipline. Meer nog, welk ook het bekeken land zij, de kinderen die de beste resultaten halen in begrijpend lezen, gaan naar scholen waar de leerkrachten de nadruk leggen op goede schoolresultaten.

Ik heb de neiging het belang van familiale autoriteit te verdedigen omwille van drie essentiële redenen:

1. Het kind heeft degelijke bondgenoten nodig om te vechten tegen de monsters die zich altijd onder het bed verstoppen.

2. Wat een kind vormt is het feit zijn ogen op te slaan naar de ogen van zijn ouders, niet het tegenovergestelde.

3. Op natuurlijke wijze heeft een kind veel meer energie dan gezond verstand om die energie te beheersen en als er iemand is die de tekorten van het kind moet compenseren door zijn gezond verstand, is dat wel de volwassene.

Deze drie redenen zijn mij ook van dienst om het gezag op school te verdedigen:

1. De leerling heeft sterke bondgenoten nodig om zijn fouten en onzekerheden te bestrijden.

2. De leerling heeft een voorbeeld nodig die zijn respect waard is om hem op geloofwaardige manier te doen inzien hoe hij beter kan worden.

3. De leerkracht moet enorme dosissen gezond verstand hebben om de lacunes te compenseren niet van één kind, maar van de alle kinderen van de klas.

Een welopgevoede persoon heeft de middelen — zoals een van onze mystieken, zuster Maria de Jesús de Ágreda zei [Spaanse religieuze uit de 17de eeuw] — zich te verheffen boven zichzelf. Maar deze oefening is onmogelijk als we niet het licht hebben van de blik van een volwassene die ons helpt groeien door ons aan te moedigen onze redelijke verwachtingen te toetsen aan de realiteit.

Tijdperken waar het oude zich verzet om te sterven en het nieuwe weigert geboren te worden zijn gunstige periodes voor autoriteitscrisissen. De traditionele gezagsfiguren schijnen hun vermogen om respect in te boezemen uitgeput te hebben en ze kunnen niet langer als gidsen dienen, maar er zijn nog geen nieuwe, begeesterende figuren opgestaan. Op die momenten bestaat het gevaar te vervallen in een veralgemeend scepticisme. Wij bevinden ons misschien in een van die situaties, want het concept zelf van volwassene lijkt een crisis door te maken.

De volwassene was — tot niet zo lang geleden — een menselijk wezen, dat door zijn ervaring en zijn gezond verstand samen (waaronder het feit dat hij zijn eigen kindheid heeft beleefd) antwoorden had om het kind volledig gerust te stellen. Het kind erkende in de volwassene spontaan een vermogen dat superieur is aan het zijne om onderscheid te maken tussen het grote en het kleine, tussen het goede en het slechte, tussen het veilige en het gevaarlijke, tussen het schone en het lelijke, tussen het fatsoenlijke en het schandelijke, enz. Die volwassenen bezaten het geheim van de autoriteit dat er eigenlijk in bestaat niet teleur te stellen.

Voor het kind was de volwassene de persoon die het wilde imponeren. Daarom eiste het vaak zijn aandacht op: “Kijk wat ik kan!”. De volwassene was de wijze van wie de oprechte erkenning een bevestiging van onze waarde was.

Mij komt het vandaag voor dat wij volwassenen ons gezag in de ogen van de kinderen verloren hebben omdat wij er genoeg van kregen volwassenen te zijn, dat wil zeggen te pas en te onpas aan te dringen, en dat wij verkiezen zonder onderscheid alles wat de kinderen met of zonder moeite doen te prijzen, wat zeker aangenamer is. De tol voor het gemak is dat de kinderen bij ons een blik vinden die uit gewoonte al te inschikkelijk is. Wij trachten hen een gecapitonneerde wereld van spelotheek aan te bieden, zonder scherpe kanten, zonder moeilijkheden waarover ze zouden kunnen struikelen en waaraan ze zich dus niet meer kunnen meten. In plaats van grote verwachtingen te koesteren voor onze kinderen, hebben wij er heel kleine voor de wereld.

Waar kunnen de kinderen die in het relativisme en het zelfrespect opgevoed zijn, antwoorden op belangrijke vragen vinden?

De vorming van het karakter werd vervangen door een cultuur van de emotionaliteit, die het zelfrespect van het kind niet in gevaar brengt en die het integendeel helpt om zich goed te voelen. Wat mij betreft doet de groeiend emotionele incontinentie mij sterk verlangen naar een zekere reserve en ik beschouw dat de plicht diegenen te helpen die u onbegrijpelijk zijn, maar die nood hebben aan een hulpvaardige hand, edeler is dan de empathie.

De emotionele bocht die de opvoeding genomen heeft is een orbitale bocht van de volwassenen rond het kwetsbare ik van het kind. Daarom kost het mij telkens meer moeite om diegenen die wel naar mij willen luisteren te overtuigen dat de uiterst nauwkeurige kennis de waarde heeft van een morele ervaring. Het begrijpen van een geometrisch probleem bijvoorbeeld laat toe een eeuwige, wonderbare waarheid te ontdekken waarvoor ik niet diegene ben die meet, maar diegene die gemeten word. Op school wordt het gezond verstand gesmoord door opinies, bekwaamheden, emoties, kortom door het ik van het kind. Maar ik blijf geloven dat de beste manier om onze ziel te verzorgen is haar ervaringen aan te bieden van wat orde is, te beginnen met uiterst nauwkeurige kennis. Ik blijf ook geloven dat de idee van hiërarchie impliciet is in het concept zelf van rede en dat daarom een strikte gedachte meer waard is dan een opinie, zelfs wanneer het de mijne is.

Donoso Cortès [Spaans schrijver en politieker van de 19de eeuw] zei dat “het geheim van de groei en van de decadentie van maatschappijen ligt in het gebruik dat ze maken van de voornaamwoorden”. In de onze is het meest gebruikte “ik”, dat volgens diezelfde Donoso, het enige woord is dat gehoord wordt in de hel.

Ik eindig met een anekdote verteld door David Brooks, columnist bij de New York Times, in zijn boek The Road to Character. Toen George Bush senior kandidaat was voor het presidentschap van de Verenigde Staten, weigerde hij over zichzelf te spreken omwille van de waarden die hem waren bijgebracht in zijn kinderjaren. Wanneer een redacteur het woord “ik” invoerde in zijn toespraken schrapte hij dat automatisch. Zijn medewerkers zegden hem: “U bent kandidaat voor het presidentschap, U moet over uzelf spreken”, en ze hebben hem gedwongen het te doen. ’s Anderendaags belde zijn moeder. “George, je spreekt nog over jezelf…”, zei ze tegen hem. En Bush kwam weer in het gareel: geen “ik” meer in zijn toespraken.

Gregorio Luri is filosoof, pedagoog en essayist. Bron: https://www.aceprensa.com/firma-invitada/la-autoridad-en-tiempos-emotivos/. Deze tekst werd uit het Spaans en het Frans vertaald door Jos en Helene Van Dyck.